Tom I monografii Oświęcimia zawiera prezentację dziejów ziemi oświęcimskiej oraz analizę kulturalnych aspektów funkcjonowania miasta. Historia regionu jest nierozerwalnie związana z losami miasta i dopiero z szerszej perspektywy można dostrzec procesy, jakie zachodziły w Oświęcimiu na przestrzeni wieków. Autorzy podjęli zatem najpierw próbę odtworzenia tej historii na podstawie najstarszych zachowanych map, na których można prześledzić zmiany granic, a także zapisów dotyczących okolicznych wsi czy osad, nierzadko stanowiących obecnie dzielnice Oświęcimia. Osobne artykuły poświęcono zmianom w przebiegu i nazewnictwie dróg od czasów najdawniejszych aż do współczesności. W kolejnych rozdziałach omówiono dzieje polityczne ziemi oświęcimskiej. Autorzy opisują rządy poszczególnych książąt dzielnicowych rezydujących w oświęcimskim zamku, opowiadają o przejściu miasta i regionu pod władzę króla polskiego Kazimierza Jagiellończyka, rozbiorach Polski i przejęciu władzy przez Habsburgów, różnych wpływach politycznych i zmianach ustrojowych, toczonych w okolicy walkach i zawieranych rozejmach. Granice księstwa w okresie rozbicia dzielnicowego, a także w latach późniejszych, aż do odzyskania niepodległości w 1918 roku, ulegały ciągłym modyfikacjom, a sam region zmieniał wielokrotnie swoją przynależność państwową, administracyjną i diecezjalną, co czyniło z Oświęcimia prawdziwe miasto pogranicza. Druga część tomu dotyczy rozwoju architektury i sztuki w Oświęcimiu w kontekście przemian ustrojowych i administracyjnych. Przedstawiono tu najznamienitszych artystów działających w mieście od średniowiecza do współczesności, których dzieła do dziś można oglądać na fasadach budynków świeckich czy we wnętrzach kościołów. Zaprezentowano najważniejsze oświęcimskie zabytki architektury i sztuki. Omówiono również rozwój szkolnictwa w mieście oraz przedstawiono sylwetki wybitnych postaci pochodzących z Oświęcimia. Tom zamyka kalendarium najważniejszych wydarzeń z dziejów miasta. ******Oświęcim – a border town, vol. I Abstract Volume I of the monograph of Oświęcim contains a presentation of the history of the surrounding land and an analysis of cultural aspects of the city's functioning. At first the authors analyze changes in the boundaries and routes, and route names from the earliest times to the present, and then show the political history of the region, which repeatedly changed its national, administrative and diocesan affiliation. The second part of the volume discusses the development of architecture and art. In Oświęcim, including the most important monuments and silhouettes of the most eminent artists, as well as the development of education. Also, prominent figures from Oświęcim were presented. The volume closes with a calendar of the city's history. Keywords: Oświęcim, land of Oświęcim, history of Oświęcim, culture of Oświęcim, castle in Oświęcim, monuments of Oświęcim