Pierwsza część słynnej Sienkiewiczowskiej Trylogii.
Akcja powieści rozgrywa się w czasie powstania Chmielnickiego na Ukrainie (1648-1651). Krwawa wojna z Kozakami przeplata się z losami głównych bohaterów. Jednak głównym wątkiem pisarz uczynił burzliwe dzieje miłości rycerza bez skazy ? Jana Skrzetuskiego i urodziwej szlachcianki ? Heleny Kurcewiczówny, którzy za sprawą przewrotnego losu, rozdzieleni przez wrogów, przeżywają liczne perypetie. Czy uda im się odnaleźć w wojennej zawierusze?
Wartka akcja, bitwy i pojedynki, dworskie intrygi i pełnokrwiści bohaterowie. Jan Skrzetuski, oszalały z miłości do pięknej Heleny, Bohun, Onufry Zagłoba czy Longin Podbipięta to postaci, które na trwałe weszły do naszej kultury.
Ogniem i mieczem, wydane w 1884 roku, odegrało ogromną rolę w kształtowaniu się postaw patriotycznych w końcowym okresie zaborów, a co za tym idzie w odrodzeniu się niepodległej Polski. Dzieło Sienkiewicza wzrusza i porywa kolejne pokolenia. To nie tylko opowieść o dramatycznych dziejach z historii Polski. To przede wszystkim powieść o miłości, o miłości do kobiety, ale i do ojczyzny, dla której bohaterowie gotowi są poświęcić wszystko.